Chroom VI onder isolatie: sluimerend gevaar vereist gezamenlijke actie

Het kankerverwekkende Chroom VI onder thermische isolatie is ook voor onderhoudsmonteurs een gevaar voor de gezondheid. Deze carcinogene verbinding ontstaat bij hoge temperaturen in combinatie met veelgebruikte isolatiematerialen. Voor bedrijven in de (petro)chemie, utiliteit en scheepsbouw betekent dit een nieuw aandachtspunt. Het thema krijgt steeds meer internationale aandacht en vraagt om concrete oplossingen en protocollen in samenwerking met o.a. de petrochemische industrie, scheepsbouw, energiecentrales, onderzoeksbureaus en producenten van isolatiemateriaal.

Wat is het risico van Chroom VI?

Chroom VI (Cr(VI)) is een uiterst giftige verbinding die bekendstaat als kankerverwekkend. Blootstelling kan plaatsvinden via inademing, huidcontact of orale opname. De gevolgen zijn ernstig en variëren van long- en neuskanker tot chronische longaandoeningen zoals astma en bronchitis. Ook huidzweren, eczeem en mogelijke schade aan de voortplanting worden in verband gebracht met deze stof. In Nederland is de wettelijke grenswaarde voor blootstelling van werknemers aan inhaleerbaar Chroom VI per werkdag extreem laag: 1 microgram per kubieke meter lucht, en de streefwaarde is zelfs nog een factor 100 lager. In België wordt de EU-norm van 5 microgram per kuub lucht gehanteerd. Het is duidelijk dat zelfs minimale hoeveelheden een risico vormen voor werknemers en omgevingen waar Chroom VI vrijkomt.

Hoe ontstaat Chroom VI onder isolatie?

Tijdens een bijeenkomst van internationale CINI-inspecteurs in mei 2025 [CINI staat voor Commissie INdustriële Isolatie, red.], werd duidelijk dat Chroom VI onder isolatie voornamelijk ontstaat ten gevolge van twee mechanismen:

1. Vaste-stofreactie
   Chroom uit rvs of andere legeringen migreert naar de buitenzijde en vormt een Cr(III)-oxidelaag. Onder invloed van zuurstof en calciumoxide kan dit oxideren tot het schadelijke Cr(VI).
2. Gasfasevorming en condensatie
   Bij langdurige blootstelling aan temperaturen boven de 250 °C kunnen vluchtige chroomverbindingen ontstaan die condenseren in of op isolatiemateriaal.

Veelgebruikt isolatiemateriaal zoals steenwol, glaswol, calciumsilicaat en keramische wol bevat calciumoxide. Juist dit ingrediënt bevordert de omzetting naar Chroom VI. Toepassingen zijn legio: turbines, ketels, motoren, fornuizen, hydrocrackers en warmtekrachtinstallaties.

Praktijkervaring uit de isolatiebranche

Hein Tersteeg, internationaal CINI-inspecteur, bevestigt dat het fenomeen breed voorkomt: van rvs-leidingen en scheepsmotoren tot uitlaten en industriële ovens. De herkenbare geelgroene verkleuring in verwijderd isolatiemateriaal blijkt vaak veroorzaakt door Chroom VI. Lange tijd werd aangenomen dat het ging om gewoon verstoft isolatiemateriaal, maar laboratoriumonderzoek heeft het tegendeel bewezen.

Internationale erkenning en zorgen

Het vraagstuk is niet beperkt tot Nederland of Europa. Onderhoudsbedrijven moeten er daarom vanuit gaan dat rvs-onderdelen Chroom VI kunnen bevatten en ze als Chroom VI-houdend behandelen. Ook in andere sectoren waar rvs veelvuldig wordt toegepast, groeit de bezorgdheid.

CIKC Conferentie

Op 6 november vond op de RDM-werf een besloten conferentie plaats, georganiseerd door het CIKC. Deelnemers waren onder meer installatie-eigenaren, isolatiebedrijven, CINI- en TIP-CHECK-inspecteurs, producenten van isolatiemateriaal, omgevingsdiensten en politici. Op de conferentie werden onderzoeksresultaten gedeeld, innovatieve oplossingen gepresenteerd en Prof. Dr. Van Leeuwen, die met zijn studie het ontstaan van Chroom VI onder isolatie aan het licht bracht, lichtte zijn baanbrekende rapport verder toe. Zijn onderzoek vormt de basis voor verdere stappen in Europa. Deze bijeenkomst was de eerste stap naar een integrale internationale aanpak.

Mogelijke oplossingen in beeld

De industrie en producenten van isolatiemateriaal, verf en coatings beseffen dat alleen probleemsignalering onvoldoende is en werken daarom aan diverse oplossingen:

• Barrièrecoatings: preventieve lagen die de vorming van Chroom VI moeten voorkomen.
• Alternatieve isolatiematerialen: varianten zonder calciumoxide of andere alkali- en aardalkalimetalen.

Vooral het ontwikkelen van alternatieve isolatiematerialen is een hele uitdaging. Calciumoxide is namelijk cruciaal in de productie van isolatiemateriaal, omdat het de smelttemperatuur verlaagt. Het vervangen of aanpassen van productiemethoden vraagt enorme investeringen en ingrepen in bestaande processen.

Kennisplatform en samenwerking

Om versnippering te voorkomen, wordt een Chroom VI Informatie Kennis Centrum (CIKC) opgericht. Deze stichting gaat fungeren als databank, vraagbaak en coördinatiepunt voor producenten van isolatiemateriaal, inspecteurs, beleidsmakers en isolatiebedrijven. De insteek is breed en omvat de volgende doelen:

• gegevens verzamelen over blootstelling en risico’s;
• normen opstellen voor werken met Chroom VI onder isolatie;
• risicoclassificaties ontwikkelen; en
• praktische richtlijnen bieden voor veilig werken; resultaten worden gebruikt om duidelijke richtlijnen te ontwikkelen.

Brancheorganisaties zoals VIB (Vereniging Isolatiebedrijven Nederland), TOBI (opleidingsinstituut voor de isolatiebranche), CINI-inspecteurs en Hoger Veiligheidskundigen (HVK’s) werken samen aan een protocol dat breed draagvlak heeft, en aan bijbehorende opleidingen.

Metingen en blootstellingsonderzoek

Een belangrijk onderdeel van het onderzoek naar de blootstelling en risico’s is personal air sampling. Hierbij zuigt een pompje lucht aan in de ademzone van werknemers om de blootstelling vast te leggen. Dit onderzoek wordt gecoördineerd door CIKC in samenwerking met onderzoekslaboratoria zoals SEEF bv. Ook stationaire metingen in de werkomgeving leveren waardevolle data. De resultaten worden gebruikt om duidelijke richtlijnen te ontwikkelen. Brancheorganisaties zoals VIB (Vereniging Isolatiebedrijven Nederland), TOBI (opleidingsinstituut voor de isolatiebranche), CINI-inspecteurs en Hoger Veiligheidskundigen (HVK’s) werken samen aan een protocol dat breed draagvlak heeft, en aan bijbehorende opleidingen.

Naar een brede norm voor de industrie

Het uiteindelijke doel is een evenwichtige norm die zowel de gezondheid van werknemers beschermt als economisch haalbaar blijft. De ambitie: Chroom VI onder isolatie niet alleen meten, maar op termijn volledig elimineren. De ontwikkeling van een uniforme richtlijn heeft ook voor de onderhoudssector binnen de industrie grote voordelen.

• Meer veiligheid – duidelijk risicomanagement en lagere blootstelling.
• Betere voorspelbaarheid – onderhoudswerkzaamheden zijn beter planbaar en budgetteerbaar.
• Heldere afspraken – ieders rol en verantwoordelijkheid wordt vastgelegd.
• Lagere faalkosten – minder onverwachte stilstanden en extra maatregelen.
• Onderbouwde standaard voor de industrie die de basis vormt voor toekomstige nationale en Europese regelgeving.